จตุตฺถํ จตฺตาโร ปจฺจเย อลภมานสฺสาปิ ฌานวิปสฺสนาวเสน สุขสมงฺคิโน สาสนพฺรหฺมจริยํฯ

ธมฺมกฺขนฺธาติ เอตฺถ คุณฏฺโฐ ขนฺธฏฺโฐฯ สีลกฺขนฺโธติ สีลคุโณฯ เอตฺถ จ ผลสีลํ อธิปฺเปตํฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ จตูสุปิ ฐาเนสุ ผลเมว วุตฺตํฯ

พลานีติ อุปตฺถมฺภนฏฺเฐน อกมฺปิยฏฺเฐน จ พลานิฯ เตสํ ปฏิปกฺเขหิ โกสชฺชาทีหิ อกมฺปนิยตา เวทิตพฺพาฯ สพฺพานิปิ สมถวิปสฺสนามคฺควเสน โลกิยโลกุตฺตราเนว กถิตานิฯ

อธิฏฺฐานานีติ เอตฺถ อธีติ อุปสคฺคมตฺตํฯ อตฺถโต ปน เตน วา ติฏฺฐนฺติ, ตตฺถ วา ติฏฺฐนฺติ, ฐานเมว วา ตํตํคุณาธิกานํ ปุริสานํ อธิฏฺฐานํ, ปญฺญาว อธิฏฺฐานํ ปญฺญาธิฏฺฐานํฯ เอตฺถ จ ปฐเมน อคฺคผลปญฺญาฯ ทุติเยน วจีสจฺจํฯ ตติเยน อามิสปริจฺจาโคฯ จตุตฺเถน กิเลสูปสโม กถิโตติ เวทิตพฺโพฯ ปฐเมน จ กมฺมสฺสกตปญฺญํ วิปสฺสนาปญฺญํ วา อาทิํ กตฺวา ผลปญฺญา กถิตาฯ ทุติเยน วจีสจฺจํ อาทิํ กตฺวา ปรมตฺถสจฺจํ นิพฺพานํฯ ตติเยน อามิสปริจฺจาคํ อาทิํ กตฺวา อคฺคมคฺเคน กิเลสปริจฺจาโคฯ จตุตฺเถน สมาปตฺติวิกฺขมฺภิเต กิเลเส อาทิํ กตฺวา อคฺคมคฺเคน กิเลสวูปสโมฯ ปญฺญาธิฏฺฐาเนน วา เอเกน อรหตฺตผลปญฺญา กถิตาฯ เสเสหิ ปรมตฺถสจฺจํฯ สจฺจาธิฏฺฐาเนน วา เอเกน ปรมตฺถสจฺจํ กถิตํฯ เสเสหิ อรหตฺตปญฺญาติ มูสิกาภยตฺเถโร อาหฯ

ปญฺหพฺยากรณาทิจตุกฺกวณฺณนา

[312] ปญฺหพฺยากรณานิ มหาปเทสกถาย วิตฺถาริตาเนวฯ

กณฺหนฺติ กาฬกํ ทสอกุสลกมฺมปถกมฺมํฯ กณฺหวิปากนฺติ อปาเย นิพฺพตฺตนโต กาฬกวิปากํฯ สุกฺกนฺติ ปณฺฑรํ กุสลกมฺมปถกมฺมํฯ สุกฺกวิปากนฺติ สคฺเค นิพฺพตฺตนโต ปณฺฑรวิปากํฯ กณฺหสุกฺกนฺติ มิสฺสกกมฺมํฯ กณฺหสุกฺกวิปากนฺติ สุขทุกฺขวิปากํฯ มิสฺสกกมฺมญฺหิ กตฺวา อกุสเลน ติรจฺฉานโยนิยํ มงฺคลหตฺถิฏฺฐานาทีสุ อุปฺปนฺโน กุสเลน ปวตฺเต สุขํ เวทยติฯ กุสเลน ราชกุเลปิ นิพฺพตฺโต อกุสเลน ปวตฺเต ทุกฺขํ เวทยติฯ อกณฺหอสุกฺกนฺติ กมฺมกฺขยกรํ จตุมคฺคญาณํ อธิปฺเปตํฯ